Ανήλικοι παραβάτες
Με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό του ξυλοδαρμού από ανηλίκους του σταθμάρχη του μετρό της Ομόνοιας στην Αθήνα, το παρόν άρθρο ευελπιστεί να φωτίσει, χωρίς να εμβαθύνει σε επιστημονικές και νομολογιακές θέσεις, ορισμένες πτυχές της ποινικής μεταχείρισης των ανηλίκων δραστών.
Η ποινική μεταχείριση των ανηλίκων απαντάται στο 8ο Κεφάλαιο του Γενικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα. Στις εν λόγω διατάξεις (121-133 ΠΚ) προτάσσεται, κατ’ εφαρμογή της αρχής του Κοινωνικού Κράτους, όχι η τιμωρία, αλλά η αναμόρφωση και η θεραπεία των ανηλίκων δραστών, ώστε να επιτευχθεί η κοινωνική επανένταξή τους.
∙ Το ποινικό δίκαιο ενδιαφέρεται για τους ανηλίκους που κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης έχουν ηλικία μεταξύ του 12ου και του 18ου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων. Οι πράξεις ανηλίκων νεότερων των δώδεκα ετών αποτελούν αντικείμενο ενασχόλησης των υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας και όχι των ποινικών δικαστηρίων. Συνεπώς, η τέλεση από ανήλικο λ.χ. 10 ετών ακόμη και ανθρωποκτονίας δεν κινεί τον ποινικό μηχανισμό. Ωστόσο, ερευνητέο είναι το ζήτημα της ενδεχόμενης ποινικής ευθύνης εκείνων που έχουν την επιμέλειά του.
∙ Οι ανήλικοι από 12 έως 18 ετών χωρίζονται σε δύο κατηγορίες με ηλικιακό κριτήριο: α) από 12 έως 15 ετών, που καλούνται ανήλικοι ποινικώς ανεύθυνοι και β) από 15 έως 18 ετών, που καλούνται ανήλικοι ποινικώς υπεύθυνοι.
∙ Στους ανηλίκους επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ή περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης (και όχι ποινές φυλάκισης ή κάθειρξης).
∙ Στους ανηλίκους 12 έως 15 ετών το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει μόνον αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Για τους ανηλίκους αυτής της κατηγορίας θεσπίσθηκε αμάχητο τεκμήριο ανικανότητας για καταλογισμό. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το δικαστήριο δεν κηρύσσει «ένοχο» τον ανήλικο, αλλά απλά αποφαίνεται ότι «τέλεσε την πράξη».
∙ Αναμορφωτικά Μέτρα είναι ενδεικτικά η επίπληξη του ανηλίκου, η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειάς στους γονείς ή στους επιτρόπους του, η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειάς του σε ανάδοχη οικογένεια, η παροχή κοινωφελούς εργασίας, η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησής του σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων κ.α.
∙ Για την επιβολή των αναμορφωτικών μέτρων ισχύει η αρχή της επικουρικότητας, δηλαδή προτάσσονται τα εξωϊδρυματικά μέτρα (λ.χ. ανάθεση υπεύθυνης επιμέλειας στους γονείς) έναντι των ιδρυματικών μέτρων (λ.χ. τοποθέτηση σε κρατικό ίδρυμα αγωγής) και παύουν να ισχύουν με τη συμπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας, με δυνατότητα παράτασης από το δικαστήριο έως το 21ο έτος.
∙ Θεραπευτικά Μέτρα διατάσσονται από το δικαστήριο αν η κατάσταση του ανηλίκου απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση (λ.χ. πάσχει από ψυχική διαταραχή ή οργανική νόσο, απέκτησε την έξη από τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών ή ναρκωτικών ουσιών), ύστερα από προηγούμενη διάγνωση και γνωμοδότηση από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών. Ως θεραπευτικά μέτρα ο νόμος ορίζει την ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς, στους επιτρόπους του ή σε ανάδοχη οικογένεια, την ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων, την παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος από τον ανήλικο ή την παραπομπή του ανηλίκου σε θεραπευτικό ή άλλο κατάλληλο κατάστημα.
∙ Σε ανήλικο που τέλεσε αξιόποινη πράξη και έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας του επιβάλλονται ομοίως αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, εκτός αν κρίνεται αναγκαίο να επιβληθεί περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων.
- Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης δύναται να διαταχθεί για ανηλίκους που συμπλήρωσαν το 15ο έτος της ηλικίας τους και μόνον εφόσον διώκονται για πράξη που αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας (λ.χ. ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, ληστεία, βιασμός, βαριά σωματική βλάβη).
- Η διάρκεια του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων ορίζεται από 6 μήνες έως 5 έτη και από 2 έτη έως 8 έτη αναλόγως με το πλαίσιο της απειλούμενης ποινής, ήτοι στην πρώτη περίπτωση αν απειλείται κάθειρξη έως δέκα έτη και στη δεύτερη αν απειλείται ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη ανώτερη όμως των δέκα ετών.
- Τι γίνεται όταν η πράξη που τέλεσε ο ανήλικος εκδικάζεται μετά την ενηλικίωσή του: α) επιβάλλονται αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα εφόσον η πράξη τελέστηκε πριν τη συμπλήρωση του 15ου έτους της ηλικίας του, με τη διαφορά ότι τα μέτρα αυτά παύουν να ισχύουν με τη συμπλήρωση του 25ου έτους της ηλικίας του, β) ομοίως, επιβάλλονται τα άνω μέτρα και ορίζεται η άνω διάρκεια τους, εφόσον η πράξη τελέστηκε μετά τη συμπλήρωση του 15ου έτους της ηλικίας του, ωστόσο γ) αν το δικαστήριο κρίνει ότι η επιβολή των προαναφερόμενων μέτρων δεν είναι επαρκής και ότι ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, μολονότι αναγκαίος για τον ποινικό σωφρονισμό του καταδικασθέντος, δεν είναι πλέον σκόπιμος λόγω της ηλικίας του, μπορεί να διατάξει την έκτιση της ποινής σε σωφρονιστικό κατάστημα (φυλακή).
- Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης υλοποιείται α) στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, β) στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Βόλου, γ) στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα και δ) στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κορίνθου.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι:
∙ Η πράξη που τελεί ο ανήλικος χαρακτηρίζεται πάντοτε πλημμέλημα και ποτέ κακούργημα.
∙ Οι ανήλικοι δε δικάζονται από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, αλλά μόνο από δικαστήρια ανηλίκων (μονομελές, τριμελές και εφετείο ανηλίκων).
∙ Τα εγκλήματα που τελούνται από ανήλικους δεν δικάζονται ως αυτόφωρα.
∙ Η δίκη με κατηγορούμενο ανήλικο διεξάγεται κεκλεισμένων των θυρών.
∙ Στην ποινική διαδικασία συμμετέχουν επιμελητές ανηλίκων, οι οποίοι αξιολογούν ατομικά τον ανήλικο και καταρτίζουν εκθέσεις που λαμβάνονται υποχρεωτικά υπόψη από το Δικαστήριο. Ο ρόλος τους είναι σπουδαίος και καθόλα χρήσιμος στην ποινική διαδικασία.
Αναμφίβολα, πρωταρχικός στόχος της κοινωνίας επιβάλλεται να είναι η πρόληψη και δευτερευόντως η καταστολή του εγκλήματος. Με γνώμονα, λοιπόν, την πρόληψη η αντιμετώπιση της παραβατικότητας των ανηλίκων, θα πρέπει να αποτελεί πεδίο δράσης του συνόλου των θεσμικών οργάνων μιας οργανωμένης κοινωνίας και όχι μόνον του στενού κύκλου της οικογένειας του ανηλίκου παραβάτη. Προς τούτο συνηγορεί και η γνωστή ρήση του συγγραφέως Βίκτωρος Ουγκώ:
«Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή»
Δημοσιεύτηκε στο kavalapost.gr
Φωτογραφία: kavalapost.gr