Οι κανόνες δικαίου που τυποποιούν άμεσα το «ποινικό φαινόμενο» είναι οι κυρωτικοί κανόνες, οι οποίο προβλέπουν την αξιόποινη πράξη και την ποινή κατά του δράστη της. Ο κλάδος της νομικής επιστήμης που μελετά του κυρωτικούς κανόνες δικαίου ονομάζεται Ουσιαστικό Ειδικό Ποινικό Δίκαιο. Αυτοί διακρίνονται στους κυρωτικούς κανόνες του Ειδικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα, όπου τυποποιούνται αξιόποινες πράξεις με βάση το έννομο αγαθό σε 23 Κεφάλαια, και στους Ειδικούς Ποινικούς Νόμους. Οι τελευταίοι βρίσκονται εκτός του Ειδικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα και εισάγουν νέες αξιόποινες πράξεις, που η ποινικοποίησή τους κρίθηκε αναγκαία από το νομοθέτη. Τέτοιοι είναι ιδίως οι νόμοι περί ναρκωτικών, όπλων, νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, φοροδιαφυγής, αθλητισμού, αλλοδαπών, αρχαιοτήτων, απορρήτου επικοινωνίας, λαθρεμπορίας, περιβάλλοντος, πολεοδομικών παραβάσεων, προσωπικών δεδομένων κ.α..